به‌طور کلی باید در مصرف غذاها و نوشیدنی هایی که ممکن است موجب تشدید هر یک از مزاج‌های چهارگانه در بدن شود، احتیاط کرد، زیرا زیاده‌روی در هر یک از طبایع در بدن، باعث تشدید و خروج از تعادل آن مزاجِ به‌خصوص می‌شود.
به عنوان مثال، زیاده‌روی در خوردن مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی با ویژگی‌های گرم (طبع گرم)، غذاهای سرخ شده، غذاهای تند و غیره، هم باعث افزایش صفرای زرد در بدن و هم تشدید علائم مزاج صفرا می‌شود که عبارتند از افزایش گرمی و خشکی.
به همین ترتیب، خوردن بیش از حد غذا و نوشیدنی‌های دارای ویژگی خنک‌کنندگی علاوه بر آب و غذاها و میوه‌های آبکی، نه‌تنها باعث افزایش میزان بلغم در بدن می‌شود، بلکه علائم مزاج بلغمی را تشدید می‌کند، در نتیجه باعث افزایش سردی و تری در بدن می‌شود.
علاوه‌براین، مصرف بیش از حد مواد غذایی کنسرو شده، باقیمانده‌ها، سس‌ها، گوشت‌های قدیمی، فست‌فودها، ترشی‌ها، میوه‌ها و سبزیجات، هم باعث تولید مقادیر بیش از حد صفرای سیاه در بدن می‌شود و هم علائم مزاج سودایی و یا مالیخولیایی را ایجاد می‌کند که به معنای افزایش سردی و خشکی در بدن است.
و در نهایت خوردن مقادیر زیاد گوشت قرمز، نان، برنج، مواد غذایی چرب و شیرینی‌ها باعث افزایش طبع خون در بدن می‌شود و در عین حال با افزایش گرما و رطوبت در بدن، علائم مزاج سانگوئن یا دموی را به همراه دارد.
به عنوان مثال، زمانی که فردی احساس گرما بیش از اندازه کند، احساس خواب آلودگی کند، پوست او خشک شود و یا با خشکی بینی مواجه باشد یا بدخلقی داشته باشد یا احساس خستگی مفرط کنند و یا حتی از اختلالات خواب یا افکار منفی رنج ببرد، در چنین مواردی گفته می‌شود که فرد مبتلا به عدم تعادل مزاجی است که به آن «سوء مزاج» نیز می‌گویند. یعنی یکی دو خصلت از چهار خصلت گرمی، سردی، خشکی و تری افزایش یافته است که می‌تواند همراه با افزایش یکی از چهار حالت صفرای سیاه، خون، بلغم و صفرای زرد باشد.
به منظور پیش‌گیری از چنین شرایطی، بازنگری در سبک زندگی و رژیم غذایی و پرهیز از مواد غذایی که ممکن است برای مزاج اصلی افراد مضر باشد، مهم است. اگر سوء مزاجی با افزایش میزان یکی از طبایع در بدن ایجاد شود، به این حالت «سوئ مزاجی مادی» می‌گویند زیرا ماده‌ای (مزاجی) در بدن بالا رفته است که معمولاً نباید می‌رفته. بیشتر کسانی که از سوء مزاج و یا عدم تعادل مزاجی رنج می‌برند، احساس خستگی و تنبلی می‌کنند، به ویژه افرادی که سوء مزاج خونی یا بلغمی دارند.
افرادی که از یبوست رنج می‌برند، زنانی که خونریزی غیرطبیعی رحم دارند، به ویژه خونریزی کم قاعدگی، افرادی که تعریق ندارند یا کسانی که ادرارشان را نگه می‌دارند، بیشتر مستعد ابتلا به علائمی مانند سوء مزاج و تجمع مواد زائد در بدنشان هستند. 1
دیابت ملیتوس به ویژه نوع دوم یک اختلال متابولیک است که در آن مزاج پانکراس از گرم به سرد تغییر می‌کند. مقدار زیاد گلوکز خون باعث اختلال در تعادل مزاجی و سردی مزاج می‌شود. رژیم غذایی گرم و داروها برای حفظ مزاج گرم پانکراس و بدن مجاز هستند و تجویز می‌شوند. 2
مزاج در یونان باستان
یونانیان باستان معتقد بودند که هر چیزی که در طبیعت وجود دارد از چهار عنصر (هوا، خاک، آتش و آب) تشکیل شده است و شخصیت یا خلق‌و‌خوی یک فرد به قدرت مایعات مختلف بدن او یا مزاج شخص بستگی دارد. به گفته پزشک یونانی بقراط (حدود 460-370 قبل از میلاد) و بعدها جالینوس، چهار مایع اصلی در بدن وجود دارد که هر کدام مسئول یک الگوی شخصیتی خاص و استعداد ابتلا به بیماری هستند. یکی از مایعات بدن خون است و تصور می‌شود که خون بیش از حد باعث ایجاد خلق‌و‌خوی بسیار شاد وخوش‌بینانه می‌شود.
بر اساس نظر بقراط و سنت متعاقب آن، سودا ناشی از میزان بیش از حد صفرا سیاه است، از این رو این نام به معنای صفرای سیاه در یونانی باستان (melas)، «تیره، سیاه، صفرا» است. فردی که ساختارش به غلبه صفرای سیاه تمایل دارد، مستعد مالیخولیا خواهد بود. اعتقاد بر این است که سوء مزاج صفرا یا صفرای زرد باعث خلق و خوی خشم می‌شود. مزاج بلغم، به عنوان اساس خلق و خوی آرام «بلغمی» در نظر گرفته می‌شود. به عقیده بقراط، تفاوت بین افراد به غلبه یکی از این چهار مزاج مرتبط است.
مزاج گرم و خشک (صفرای زرد)
در افراد صفراوی صورت و پوست به رنگ زرد، دهان و بینی خشک و زبان آن‌ها خشک، خشن و گاهی تلخ می‌شود. این افراد بسیار تشنه هستند اما اشتها ندارند. آن‌ها لاغر و تیزبین هستند. آن‌ها را نمی توان به راحتی فریب داد. خواب کوتاه و کم عمقی دارند. آن‌ها معمولا بدخلق هستند و به راحتی عصبانی می‌شوند. پوست آن‌ها گرم، خشک و کدر با چشم‌های فرو رفته است. آن‌ها در اندام‌های تحتانی احساس گرما می‌کنند و از هوای خنک لذت می‌برند اما در هوای گرم اذیت می‌شوند. ادرار اول صبح آن‌ها تیره و گاهی با سوزش همراه است. احساس گرمی و خشکی آن‌ها در تابستان تشدید می‌شود. در جویدن، راه رفتن و صحبت کردن، و معمولاً عجول هستند. افراد صفراوی مزاج در سنین پایین بیشترین مشکلات سلامتی را دارند و بیشتر این مشکلات به ویژه در تابستان رخ می‌دهد.
مزاج گرم و تر (دموی)
مزاج دموی در طول تاریخ به دلیل خون زیاد به عنوان مزاج گرم و مرطوب در نظر گرفته شده است که با مزاج گرم و صمیمانه (شوق انگیز، فعال و اجتماعی) مشخص می‌شود. این خلق و خو با یک سیستم عصبی سریع و متعادل توضیح داده می‌شود که به افراد امکان می‌دهد حساسیت بالایی داشته باشند، سطح بالایی از فعالیت و تمرکز، انعطاف پذیری در مقابل تغییرات و محیط داشته باشند. صورت آن‌ها قرمز، با ساختاری محکم است، احساس سنگینی می‌کنند، به خصوص در پشت چشم ها، سر و شقیقه‌ها و اندام ها. آن‌ها معمولا کسل هستند و خواب سنگینی دارند که در بهار تشدید می‌شود. خمیازه مکرر، دراز کردن دست‌ها از جمله عادات آن‌هاست. این افراد معمولا قوی، خوش اخلاق، پرحرف و شوخ هستند و به دیگران انگیزه می‌بخشند. آن‌ها شجاع و مطیع هستند، اما مطالب جدید را خوب درک نمی کنند و زود فراموش می‌کنند. خونریزی بینی و لثه در این افراد به راحتی اتفاق می‌افتد. پوست در محل حجامت دچار خارش می‌شود. این علائم در فصل بهار بیشتر دیده می‌شود
مزاج سرد و خشک (سودا)
مزاج مالیخولیایی بدنی لاغر و استخوانی دارد. صورتشان تیره و پوستشان خشک و بدون طراوت است. افراد افسرده عموماً رفتاری گوشه گیر نشان می‌دهند، اجتماعی نیستند، اما یک مشاهده گر بسیار دقیق هستند. آن‌ها بسیار حساس، خجالتی، احساساتی، کند، بلاتکلیف و درونگرا هستند. آن‌ها در مورد آنچه در اطرافشان می‌گذرد بسیار فکر می‌کنند و نگران هستند. آن‌ها خواب‌های تیره و تار با اختلال در خواب و کم اشتهایی دارند و تحریک پذیر هستند. در بین این افراد به دلیل سرعت فکر، شاعران و هنرمندان بیشتری یافت می‌شود، اما اگر سبک زندگی و تغذیه خود را اصلاح نکنند، دچار مشکلات جدی روحی و روانی خواهند شد. سوزش سر دل و سوزش، گرفتگی عضلات پشت پاها، اشتهای کاذب ریزش مو و لکه‌های تیره روی پوست در بین آن‌ها شایع است. این افراد در بهار تعادل بهتری دارند و در پاییز بیماریشان بدتر می‌شود. غالبا احساس یک توده یا جسم خارجی در گلو در این افراد شایع است.
مزاج سرد و تر (بلغمی)
مزاج بلغمی رنگ پوست روشن و موهای بلوند دارد. پوست آن‌ها سرد، نرم و شفاف است اما گاهی پوست اطراف چشم و زیر گلو به دلیل رطوبت چروک می‌شود. بزاق زیاد، تشنگی کم، گوشت نرم، تنبلی، رفلاکس اسید از دیگر علائم بلغم هستند. حرکات این افراد کند است به طوری که دیگران از آن‌ها خسته می‌شوند. آرام صحبت می‌کنند و معمولا از راه رفتن عقب می‌مانند و زود خسته می‌شوند. شیر و لبنیات، آرد گندم و غذاهای سرد و نوشیدنی‌های سرد، غذاهای غنی از خامه در این مزاج منع مصرف دارند. علائم خواب آلودگی، کندی، از دست دادن حافظه، ادرار رنگ پریده صبحگاهی و زبان نرم،آن‌ها شخصیتی خوب، مهربان، پرورش دهنده و دلسوزدارند ودارای حس همدردی زیادی هستند. در زمستان بیماری‌های بلغمی بدتر می‌شود
منابع:
